Kudüs’te Ermeniler İsrailli Yahudileri geri püskürttü! Gizli anlaşma bile yapılmış

Derleyen: Ayşe Kısakürek

İsrail yıllardır Doğu Kudüs’te adım adım yayıldı ve Filistinlileri evlerinden atıp işgali genişletti. Öyle ki, Filistinliler on yıllardır yaşadıkları evlerini ya yargı sopasıyla ya da gözdağıyla tahliye etmek zorunda kaldı, Yahudi yerleşimcilere yer açmak için. İsrail’in hedefinde yalnızca Doğu Kudüs’teki Filistinliler değil, Orta Doğu’nun kadim topluluklarından biri daha var: Ermeniler.

1600 yıllık Ermeni cemaati, Eski Kudüs Şehri’nin güneybatısında konumlanan ve şehrin yüzde 14’ünü kapsayan Ermeni Mahallesi’nin sınırlarında yoğunlaşarak varlığını sürdürüyor. Dünyanın en eski Ermeni diasporası olan Ermeni topluluğunun nüfusu, yüzyıl önce yaklaşık 27 bin kişiyken bugün yaklaşık bin kişiye kadar düştü.

Arazi anlaşmasını tersine çevirmek için mücadele eden mevcut hareketin liderlerinden 26 yaşındaki Setrag Balyan, “Bütün komşularınızı tanıyorsunuz. Gece birde sütüm yoksa kapılarını çalıyorum. Ekmeğim yoksa arkadaşımı ararım” diyor.

“Birbirimizin çocuklarına, ailelerimize sahip çıkıyoruz.”

KARANLIKTA KALAN ANLAŞMA

Zeytindağı’ndan Eski Şehrin görüntüsü

Her yıkım girişiminde, topluluk akın akın akın akın geliyor, buldozerlerin önünde direnerek tutuklanma tehditlerine ve silahlı korkutmalara da karşı koyuyor.

Cemaatin ruhani lideri, en büyük işvereni ve fiili ev sahibi Kudüs Ermeni Patrikliği, kurulan Xana Gardens şirketi ile bir anlaşmaya imza attı. O zamanlar patrikhane topluluğa amacın yalnızca arsayı yenilemek olduğunu söylemişti ancak otoparkın Nisan 2021’deki açılışına Kudüs Belediye Başkanı Moshe Lion da katıldı ve açılışın İsrail bayraklarıyla donatıldığı gözlerden kaçmayarak şüphe uyandırdı.

Topluluğun İsrailli yerleşimcilerin Cows’ Garden adındaki bölgeyle ilgili planlarına dair şüpheleri, 2019 yılında bir İsrail şirketinin aynı otoparkta inşaata girişmesiyle başladı.

İki yıl boyunca kilise liderleri, ısrarlı söylentilere rağmen topluluğu anlaşmanın şartları ve hatta varlığı konusunda karanlıkta bıraktı.

SİLAHLI YERLEŞİMCİLER VE BULDOZERLER

80 yaşındaki fotoğrafçı Garo Nalbandyan, yerleşimcilerin Ermeni Mahallesi’ndeki evinin yanındaki otoparkın bir kısmını buldozerle yıkma planını öğrendikten sonra, toplu oturma eylemine katıldı. Tabii ki, elinde güvenilir kamerasıyla birlikte.

Derme çatma barikatın bir tarafında Ermenilerin, diğer tarafında ise İsrail polisi ve kiralık güvenliklerin fotoğraflarını çeken tecrübeli Nalbandyan, sert bir tavırla ‘Gitmeyeceğiz’ dedi. Anlaşma kapsamında Nalbandyan’ın ailesi 1969 yılından beri kendilerine ait olan evi kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya.

26 Ekim’de Kudüs Ermeni Patrikhanesi lideri, 2021 tarihli ve bir zamanlar gizli olan arazi kiralama anlaşmasını iptal edeceğini duyurdu.

O tarihten bu yana, Xana Gardens adlı şirketin temsilcileri; müteahhitleri, silahlı yerleşimcileri ve buldozerleri devreye soktu. Hedefleri otoparkın yanı sıra Ermeni Kilisesi mülkleri ve Nalbandyan ile diğer dört ailenin evlerinin de bulunduğu araziyi ele geçirmek.

Görgü tanıkları, bu yıl 1 Nisan’da, belgelerde ‘Danny Rubenstein’ ve ‘Danny Kaufman’ olarak da bilinen Rothman’ın güvenlik görevlileriyle birlikte otoparka gelerek, güvenlik kameralarını kırdığını ve ‘bölgeyi devraldığını’ öne sürerek patriklik yetkililerini uzaklaştırdığını anlatıyor.

GİZLİ ANLAŞMANIN AKILALMAZ ŞARTLARI

Bu yılın temmuz ayında uluslararası bir Ermeni avukat ekibi tarafından hazırlanan rapor nihayet anlaşmayı ortaya çıkardı.

Anlaşmaya göre Patrikhane, lüks bir otel inşa etmesi için Xana Gardens’a, 49 yıllık bir kira kontratı vermeyi kabul etti. Anlaşma, başka bir 49 yıllık yenileme seçeneğini de içeriyor.

En az 11 bin 500 metrekarelik anlaşmayı yalnızca şirket iptal edebilir, yanı sıra Xana Gardens ‘komşu mülkleri projeye’ dahil edebilir.

Anlaşmaya ilişkin rapor, Danny Rothman’ın Mayıs ayında Kudüs Belediyesi’ne sunduğu plana göre ‘hedef alan’ın 11 bin 500 metrekareden 14 bin 500 metrekareye çıkarıldığını gösteriyor. Bu, tüm Ermeni Mahallesi’nin yüzde 13’ünü kapsayacak bir bölge anlamına geliyor.

Xana Gardens’a yeni atanan güvenlik görevlileri aylar boyu, protestolara katılmaları halinde topluluk üyelerinin otoparkı kullanmasını yasaklamakla tehdit etti. Ancak Ermeni mahallesi sakinleri pes etmeyi reddetti.

Artık yalnızca yüzlerce kişinin kaldığı Ermeni Mahallesi

İhtilafa konu olan sözleşmenin Eski Şehir’deki statükoyu tehdit ettiğinin görülmesi üzerine ve paydaşlara danışılmadığı yönündeki endişeler devam ederken, Ürdün ve Filistin Yönetimi Mayıs ayında Ermeni Patriği Nurhan Manugyan’ı tanımayı geri çekti. Böylece kilise üzerindeki anlaşmayı iptal etme baskısı giderek arttı.

İŞ MAKİNELERİNİN ÖNÜNDE İNSAN ZİNCİRİ

Manugyan’ın 26 Ekim’de anlaşmayı iptal etme kararı, Ermeni toplumunun bu konudaki iç bölünmüşlüğünü ortadan kaldırdı. Ancak aynı günün ilerleyen saatlerinde İsrail iş makineleri, yıkımı başlatmak için tartışmalı bölgeye geldi.

Ermeniler ise, derhal patrikhane otoparkını cemaat otoparkından ayıran duvarın önünde direnmek üzere bölgede toplandı, insan zinciri oluşturdu.

BU KEZ SİLAHLAR VE KÖPEKLERLE GELDİLER

Ancak on gün sonra takvimler 5 Kasım’ı gösterirken, Xana Gardens’tan temsilciler geri döndü. Bu kez yanlarında yaklaşık 15 yerleşimci getirdiler; birçoğu yanlarında silahlar ve köpeklerle çıkagelmişti.

Silahlı yerleşimcilerin Ermenilere, “Burası bizim topraklarımız, şimdi burayı terkedin” dedikleri aktarıldı.

Ancak Ermeniler ayrılmayı reddettiler. Daha fazla yerleşimcinin bölgeye gelmesi ve daha fazla Ermeni’nin direnişe katılmasıyla saatlerce süren gerginlik sonunda, mahalle sakinleri zorbaları eli boş gönderdi.

‘MESİH GELDİĞİNDE ÖLECEKSİNİZ’

Bölge sakinleri, yerleşimcilerden bazılarının topluluk üyelerini kışkırtmaya çalıştığını kaydetti. Buna göre, içlerinden biri Ermenilere ‘Goy’ (Yahudi olmayan kişilere karşı kullanılan İbranice terim) diyerek bağırdı, ayrıca “Mesih geldiğinde öleceksiniz” diyerek tehditler savurdu.

Bu topluluktaki çoğu kişinin, gazeteciler kendisine yaklaştığında konuşmayı reddeden Rothman’la ilk yüzleşmesiydi.

Setrag Balyan, “Yahudi Mahallesi’ndeki komşularımızla 50 yıldır büyük bir olay vuku bulmadan yaşadık” diyor.

Barışçıl meydan okuma, müteahhit Rothman ve grubunu birkaç saat sonra geri çekilmeye zorladı.

GAZZE’DEKİ SAVAŞI KULLANDILAR

Protestocuların önemli bir talebi olan kilisenin, topluluk arazileri ve işlerinin idaresi konusunda daha fazla şeffaflık sağlaması için müzakereler ise sürüyor.

Ermeni sakinler, arazi anlaşmasıyla ilgili iç bölünmenin artık bir kenara bırakılması ve Gazze’deki savaşın dünyanın dikkatini çekmesiyle birlikte Xana Gardens’ın taktiklerinin doğrudan silahlı çatışmaya dönüştüğünün altını çiziyor.

Ermeni halkı, ilk silahlı çatışmadan bu yana iki buldozerin park edildiği bölgede nöbet tutuyor.

Yaşanan gerginlikler sırasında polis Ermenileri tutuklamakla tehdit etti ve çok sayıda kişi ‘bağırmak’ gibi sudan sebeplerle tutuklandı. Aynı gün serbest bırakıldılar ancak polis tarafından bölgeye dönmeleri yasaklandı.

Ermeniler, Cow’s Garden’ı kaybederlerse küçük ve birbirine sıkı sıkıya bağlı topluluklarının hayatta kalamayacağından korkuyor.